Grýla og kompaní | bakkastofa@gmail.combakkastofa.comGrýla og kompaní bakkastofa@gmail.com

Jólin, Grýla og það sem henni fylgir...

Jól hafa löngum verið ljós í svartasta skammdegi norðurslóða. Hinum myrku vetrardægrum fylgdi einatt doði og slen.

Stutt var í hjátrú og hræðslu fólks sem var stöðugt minnt á tilvist dularfullra og ógnandi kynjavera sem enginn vildi mæta.

Á Íslandi hafa jól hafa verið haldin hátíðleg allt frá landnámi, nálægt vetrarsólstöðum þegar sólin setti stefnu sína
hærra á himinhvelið með bjartari tíð í vændum.

Sögurnar segja frá miklum veislum höfðingja sem spörðu hvorki mat né munngát. Minna fer fyrir jólahaldi smælingjanna á miðöldum og víst er að það hafi einatt reynst efnaminna fólki þungt í skauti.

Aldir liðu og breytingar í íslensku þjóðlífi voru hægar og strjálar, jólahald þar með talið. Kynjaverur jóla og áramóta kviknuðu til skammlífrar eða langvinnar tilvistar í hugum hinna hjátrúarfullu Íslendinga.

Hinn nafntogaða Grýla ber þar höfuð og herðar yfir önnur óhræsi.
Hennar er getið í Snorra Eddu og í Íslandingasögu Sturlu Þórðarsonar
þar sem alþekkt vísubrot vitnar um:

Hér fer Grýla
í garð ofan
og hefur á sér
hala fimmtán.

Grýla var þó ekki spyrt við jólin fyrr en á ofanverðri 16. öld, samanber:

Grýla reið í garð ofan
hafði hala fimmtán
en í hvorum hala hundrað belgi
en í belg hvoum börn tuttugu.

Presti í Skagafirði reiknaðist svo til að flagðið drægi á eftir sér 30 þúsund börn.

Grýla gengdi þannig stóru hlutverki þegar kom að uppeldi barna. Hún var kennd við þrjá þursa og er Leppalúði þeirra þekktastur. Þau eignuðust kynstur af afkvæmum og þekktust þeirra voru og eru jólasveinarnir.

Þeir lögðust á plóginn með móður sinni og var óspart vitnað til þeirra
ef börn voru erfið í taumi.

Það var ekki fyrr en á 19. öldinni að orðspor hinna alræmdu sveina tók að mildast. Fjöldi þeirra var löngum á reiki, ýmist einn og átta eða þrettán.
Heimildir segja frá 18 sveinum í Biskupstungum á öðrum tug síðustu aldar.

Árni Björnsson þjóðháttafræðimaðurinn alkunni birtir í bók sinn Sögu daganna hvorki fleiri né færri en 77 þekkt nöfn jólasveina og meyja.

Mörg þessara nafna eru afar fróðleg aflestrar og kalla á ítrasta kraft ímyndunaraflsins til að kryfja þau til mergjar.

Árni hefur tjáð okkur Bakkastofubúum, sem erum sérdeilis áhugasöm um gömlu sveinkana, að enn í dag séu ný nöfn jólasveina að skjóta upp kollinum.

Því sér ekki enn fyrir endann á genamengi þeirra Grýlu og Leppalúða og nú er hluti fjölskyldunnar hangandi á 20 sérvöldum ljósastaurum hér á Eyrarbakka.