top of page

Í heimsókn hjá Holland

Dr. John L. Holland var frumkvöðull áhugasviðs-greininga sem notaðar eru víða um lönd til að greina áhuga- og ánægjustuðul einstaklinga varðandi  nám, vinnu og einkalíf.

Dr. Holland lést árið 2008, á nítugasta aldursári

Ásta Kristrún Ragnarsdóttir, náms- og starfsráðgjafi, hefur tekið þátt í starfi tengdu áhugasviðskönnunum frá því að farið var að nota þær á Íslandi. Hún hefur lagt þær fyrir mikinn fjölda fólks á náms- og vinnumarkaði og túlkað og unnið með niðurstöður þeirra. Á þessu tímaskeiði hefur hún þróað aðferð við túlkun niðurstaðna, sem miðar að því að gera þær haldbetri og notadrýgri fyrir ráðþegana, en hin hefðbundna túlkun býður upp á.
 

Heimsókn til Dr. John Lewis Holland, hins heimsþekkta höfundar RIASEC kenningarinnar.
Greinin birtist í Morgunblaðinu árið 2005.

Árið 1966 kynnti bandaríski sálfræðingurinn Dr. John Lewis Holland til sögunnar hið sexhyrnda RIASEC-líkan, sem síðan hefur verið notað víða um lönd til grundvallar áhugasviðskönnunum. Þær eru árlega lagðar fyrir hundruð þúsunda einstaklinga, sem standa frammi fyrir ákvörðunum tengdum starfi, starfsferli eða námsvali. Hérlendis hafa áhugasviðskannanir verið notaðar um nærfellt 30 ára skeið. Þeir eru því fjölmargir sem hafa tekið þær og þekkja til þeirra.

Ásta Kristrún kallar aðferð þessa NemaCode og hefur hún vakið athygli og hrifningu þeirra sem henni hafa kynnst.

Hún vinnur um þessar mundir að því að tölvuvæða NemaCode aðferðina, með það fyrir augum að hún geti gagnast starfsmannastjórum, fræðslustjórum, ráðgjöfum í skólum og á vinnumiðlunum, kennurum, og öðrum þeim sem vinna á mannauðssviði.

Til að fá staðfestingu á að hún sé á réttri leið með hinn hugmyndafræðilega þátt NemaCode sendi Ásta Kristrún Dr. John Holland lýsingu á aðferð sinni. Hann lýsti yfir hrifningu sinni, sagðist vera orðinn mannafæla en kvaðst þó vildu hitta Ástu Kristrúnu og ræða frekar við hana. Því lagði hún land undir fót, flaug vestur um haf og hitti hinn aldna meistara á heimili hans. Tíðindamaður var fluga á vegg og fylgdist þaðan með fundinum.

Gamli maðurinn og húsið
Dr. John Holland býr einn í stóru, fallegu húsi í grónu hverfi í Baltimore. Hann er að verða 84 ára gamall, en grannvaxni maðurinn sem tekur á móti okkur undir heiðum vorhimni gæti sem best verið 15 árum yngri. Hann er að ná sér eftir fótbrot og eftir að hafa boðið okkur sæti í stofu, kemur hann sér fyrir í húsbóndastólnum og setur fæturna upp á borð. Húsið ber góðum smekk eigandans vitni, stór flygill og falleg málverk prýða stofuna. Hafi gestir verið feimnir og uppburðarlitlir yfir að hitta þennan stórmeistara fræðanna, hverfur það eins og dögg fyrir sólu.
Dr. Holland segir í aðvarandi tón oft hafa komið sér í vandræði fyrir að vera of blátt áfram og umbúðalaus í tjáskiptum, en bætir við að kímnigáfa sín hafi stundum komið sér til bjargar. Það þarf ekki að tala lengi við Dr. Holland til að skynja kímnigáfuna. Eins er augljóst að þessi maður sem hefur helgað krafta sína því að auðvelda fólki að finna rétta hillu í lífinu, fann sína réttu hillu sjálfur. Hann er hárnákvæmur um allt sem lýtur að fræðunum, nýtur þess að segja frá störfum sínum og hugmyndum, og hleypur fyrirvaralaust inn á hliðarvegi til að hnykkja á áhersluatriðum. Í einni slíkri lykkju af leið kemur fram, að eftir að hafa tekið áhugasviðskönnun á fjórða áratugnum hafi Holland verið ráðlagt að verða lögfræðingur.
- Ég hefði ekki orðið slæmur lögfræðingur, en ég þoldi ekki formfestuna og að þurfa ítrekað að skrifa langt mál um eitthvað sem mér þótti skipta litlu máli.
Af hverju lagðirðu vinnusálfræði fyrir þig?
- Ég hafði áhyggjur af því hvað ég ætti að vinna við, svarar Holland að bragði og glottir við tönn.

​Allar sögur hafa upphaf

Það liggur beint við að spyrja Dr. Holland fyrst um RIASEC-líkanið og tilurð þess. Sexhyrningurinn virðist í fljótu bragði vera býsna einfaldur, en hann rúmar eigi að síður forsendur til að máta áhugasvið fólks við viðfangsefni í starfi. Sviðið er vinnumarkaðurinn eins og hann leggur sig og þau störf sem hann samanstendur af. Ekkert smá viðfangsefni og brýnt að flækja ekki málin um of. En hvar byrjar sagan?
​
-Ég útskrifaðist sem sálfræðingur árið 1942 og fór beint í herinn. Menntunar minnar vegna fékk ég það verkefni að ræða við nýliða, 15 mínútur hvern. Ég fyllti út yfir 2 þúsund eyðublöð fyrir jafn marga menn. Það var stríð og fyrri reynsla og færni nýliðanna á ólíkum sviðum skipti miklu máli þegar þeim voru fundin verkefni. Öll þessi skráningarvinna og upplýsingaöflun varð til þess að ég fór að sjá svör ólíkra einstaklinga fyrir og taldi mig greina ákveðið mynstur. Stundum þurfti ég varla að heyra svörin! Þarna skapaðist grunnur að því sem síðar varð til.

Eftir stríðið vann ég áfram með áhugasvið fólks útfrá starfsgreinum og komst þá að því að kerfið, sem stuðst var við og unnið eftir, var mjög stirt. Þetta voru líka tvö aðskilin kerfi: Annars vegar áhugasviðsgreiningartækin og hins vegar flokkunarkerfi allra starfsgreinanna. Mjög ruglingslegt, svo ég ákvað að reyna að gera eitthvað í málinu.
Búa til eitt, samhæft kerfi, sem næði til beggja þátta.​

Líkanið margfræga?
- Smám saman fór ég að sjá innri samsvörun í niðurstöðum áhugasviðskannananna sem ég lagði fyrir. Síðan vann ég að stórri könnun þar sem 26 þúsund niðurstöður áhugasviðskannana voru mataðar inn í spánýja ofurtölvu, svo risastóra að hún gat ráðið við 26 þúsund niðurstöður í einu!
Hér brosir Holland breitt og hvíslar því að í dag noti hann sjálfur ekki tölvu.
- Ég er nefnilega risaeðla! Og hann heldur áfram:
- Á þessum tíma var heildarmyndin ekki sýnileg og við unnum með tákngildi áhugasviðanna í belg og biðu. Dag einn var ég að vinna með nemanda í framhaldsnámi og sagði við hann að ég skynjaði einhverja reglu í óreiðunni.
Við byrjuðum á R og röðuðum áhugasviðunum eftir skyldleika. Allt í einu vorum við komnir í hring. Við skoðuðum innbyrðis tengsl, andstæður og móthverfur og allt gekk þetta upp. Hvað eigum við að gera við þetta, spurði stúdentinn og ég svaraði að við skyldum nota þetta til að flokka allar starfsgreinarnar.
Margir halda að R sé fyrsti stafurinn í RIASEC samsetningunni af einhverri gildri, djúpri ástæðu. Ástæðan er sú að við byrjuðum á R.
Og aftur kemur stríðnisglottið góða.
- Eina stærðfræðin sem ég var góður í var rúmfræði. Mér gekk bölvanlega í algebru og er handviss um að það var kennaranum að kenna! Mér fannst bráðnauðsynlegt að smíða líkan og myndgera kenninguna. Ég vildi ekki nota hringformið í mitt líkan, því annað hringlíkan var í gangi á þessum tíma. Ég velti mikið fyrir mér hvað táknin áttu að vera mörg og um tíma voru þau sjö. Kunningi minn, sem var á bólakafi í talnaspeki, fullvissaði mig um að sex væri góð tala og meðal annars þess vegna varð sexhyrningurinn til.

Stóra spurningin
Og hvað skyldi svo höfundi RIASEC–líkansins finnast um NemaCode, íslensku túlkunaraðferðina hennar Ástu Ragnarsdóttur?
Enn tekur Dr. Holland niður geraugun.
- Þú nærð því með NemaCode að setja í samhengi og útskýra með skýrum hætti margt sem við höfum verið að fást við í gegnum tíðina. Myndræna nálgunin þín er mjög gagnleg og á vel við í dag.

Þau Ásta og Dr. Holland brest nú í miklar og djúpar samræður um atriði sem setja leikmann fljótlega út af laginu. Örvar og pílur eru teiknaðar og Ásta útskýrir hvernig sú hugmynd hennar að skipta hverjum hópi líkansins í hægra og vinstra hvel, hefur höfðað til þeirra sem prófin taka. Aukinn skilningur á forsendum líkansins og því hvernig hægt er að notfæra sér niðurstöðurnar skipti höfuðmáli.
Dr. Holland kinkar kolli og staðfestir að nýir tímar kalla á nýjar aðferðir.

Langt ferli?
- Já, þetta tók allt óratíma, 10 ár eða meir og viðtökurnar voru misjafnar í byrjun.
Hefði eitthvað verið öðruvísi ef þessi vinna hefði verið framkvæmd í dag?
- Í dag er mjög erfitt að framkvæma góðar rannsóknir, fólk er orðið dauðþreytt á öllum þessum könnunum. Skólar og aðrar stofnanir reyna að koma sér hjá slíku, því átroðningurinn er svo mikill.
En hvað með breytta heimsmynd? Þjóðfélagið og vinnumarkaðurinn hefur tekið miklum breytingum síðustu áratugina. Hvað með mælitækin og sexhyrninginn?
Nú lyftist John Holland í stólnum, tekur niður gleraugun og færist allur í aukana.
- Þetta er “Himininn er að hrynja”- kenningin... en vitið þið hvað? Heimurinn er ekkert að hrynja!
Gleraugun eru komin á sinn stað aftur.
- Félagi minn, Dr. Gottfredson, rannsakaði hlutfall starfa í flokkunarkerfinu okkar á hverjum áratug frá þeim sjöunda og það hafa orðið sáralitlar breytingar. Hinsvegar breytast innviðir starfa innbyrðis afstaða starfa og við sjáum ýmsar aðrar breytingar á vinnumarkaðinum.
- Starfsfólk á heilbrigðissviði þarf til dæmis í dag að fást við flóknar vélar og tæki, sem voru ekki til fyrir nokkrum árum. Bókasafnsfræðin hefur tekið stakkaskiptum. Við höfum þurft að endurskoða flokkun ýmissa starfa, sem hafa tekið breytingum. En eftir stendur þörf fólks fyrir að meta áhugasvið sín og bera þau saman við þær leiðir sem færar eru varðandi nám og starf. Hitt stendur líka eftir að RIASEC-sexhyrningurinn hefur staðist tímans tönn.


Síðan er það þetta með hreyfanleikann á vinnumarkaðinum. Einu sinni fékk fólk vinnu og hélt sig við hana út lífið. Þetta hefur breyst heldur betur og ég hef skoðað hvernig fólk innan ólíkra hópa innan RIASEC-kerfisins tekst á við breytingar. Mér virðist sem fólk í E og S hópunum standa vel að vígi í því samhengi, en þetta er býsna flókið mál.
Síminn hringir, en húsráðandi kippir sér ekki upp við það og svarar ekki. Segir að líklega sé verið að reyna að selja sér tölvu. Svo heldur hann áfram:
- Ég rakst nýlega á bók um heppni eftir breskan höfund. Mig minnir að hún heiti Good Luck. Hann fjallar m.a. um hvernig fólki gengur að kljást við óvænt áföll, eins og til dæmis að missa vinnuna. Heppnin kemur ekki bara utanfrá, hún sprettur líka úr innræti og innstillingu, hvort þú hefur vilja til að gera eitthvað í málinu.
Ég komst einu sinni upp á kant við yfirboðara minn, svo hressilega að deildin mín var lögð niður! Ég lærði mikið af því að fylgjast með hvernig starfsfólkið brást við því að missa vinnuna og hvernig það vann síðan úr sínum málum. Það leit ekki vel út í byrjun en allir fengu aðra vinnu að lokum.

Hagleiksmaðurinn
Við höfðum áhyggjur af því að hinn tæplega hálfníræði fræðimaður sé að verða þreyttur, en það er öðru nær. Þegar við hyggjumst kveðja vill hann sýna okkur húsið og vinnuaðstöðu sína. Nú kemur á daginn að sálfræðingurinn og kenningasmiðurinn hefur smíðað ýmsa af hinum fallegu innanstokksmunum sínum, bæði bekki og borð. Í kjallaranum er ekki aðeins stórt skjalasafn hans í kössum, vandlega flokkað eftir árum, sem raðað er eftir heilum langvegg, heldur líka hefilbekkur og gnótt handverkfæra.
Það bærist í Holland hagleiksmaður og hann og Ásta eiga sameiginlegan mikinn áhuga á hönnun og fallegum hlutum. Þegar áhugasvið fólks falla saman er um nóg að ræða.
Þegar á hann er gengið, viðurkennir Holland að vera píanóleikari til allra ára og ekki nóg með það. Hann hefur nýlega uppgötvað áhuga sinn á söng og barítónrödd, sem á betra skilið en að liggja í þagnargildi. Hann dreif í því að fara í söngtíma, sem kann kallar reyndar raddtíma, vegna þess að honum virðist sýnna að taka hóli fyrir fræðistörf sín en frístundaiðju. Nú kemur í ljós að hann er nýbúinn að syngja á nemendatónleikum og Holland segir okkur að reynsla sín sem fyrirlesari hafi gert það að verkum að hann var ekkert taugaóstyrkur. Hann er ánægður með það.
Á efri hæðinni eru ekki færri en þrjár skrifstofur og alla veggi prýða málverk, sem hvert á sína sögu. Innan um málverkin hanga viðurkenningar og staðfestingar á ýmsum afrekum húsráðanda. Hann beinir sjónum okkar brosandi stoltur að einu slíku. Þar sem stendur að Dr. John Lewis Holland sé veitt sérstök viðurkenning fyrir að standast freistingu þess að ástunda það sem Bandaríkjamenn kalla “Political Correctness”. Skjalið er undirritað af nánum samstarfsmanni og vini.

 

Innrásinni frá Íslandi er lokið, en íslensk náttúra liggur eftir í litprentuðum bókum á stofuborðinu. Húsráðandi kveðst ekki hafa séð svo fagrar ljósmyndir áður og hugleiðir hvort hann geti komið því við að bæta Íslandi á lista þeirra staða sem hann vill heimsækja

.

Sólin baðar blóm og runna þegar hinn aldni heiðursmaður kveður okkur fyrir dyrum úti. Hann minnir á að hann hafi áhuga á að fylgjast með framþróun NemaCode verkefnisins.

Það er gott að heyra, því enginn getur mótmælt því, Dr. John Lewis Holland veit hvað hann syngur um áhuga.​

bakkastofa - eyrargata 32, 820 Eyrarbakki / bakkastofa@eyrarbakki.is / tel. 821 2428 - 561 2429

  • Wix Facebook page
  • Wix Twitter page
  • Wix Google+ page
bottom of page